W 1970 roku w HMN ,,Szopienice” uruchomiono pierwszą w Polsce linię pilotażową poziomego odlewania wałków i tulei z brązu i mosiądzu. Tworzyły ją dwa piece topielne typu ,,Jatam” oraz dwa piece odlewnicze typu,,PIK”. Wszystkie piece to piece indukcyjne-kanałowe, chłodzone powietrzem. Był to Oddział Walcowni Cynku.
Linia odlewnicza składała się z pieca odlewniczego, dwóch krystalizatorów grafitowych zabudowanych w piecu, pulpitu sterowniczego, ciągarki, piły oraz stołu odbiorczego.
Piec topielny był obsługiwany przez jednego operatora. Linie odlewnicze były dwie.
Każdą linię obsługiwało dwóch pracowników, operator oraz piłowy. Zadaniem operatora był start odlewu (trudna i ryzykowna operacja) oraz nadzór nad procesem odlewania. Zadaniem piłowego była obsługa piły oraz cechowanie wyrobów.
Przebudowę krystalizatorów wykonywali obaj pracownicy razem.
Transport płynnego metalu (brąz 1200°C, mosiądz 1050°C) odbywał się kadzią umieszczoną na specjalnym wózku, którym transportowano metal od pieca topielnego do pieca odlewniczego a następnie przy pomocy elektrowciągu przelewano metal do pieca odlewniczego.
Produkowano wałki z brązów i mosiądzów ołowiowych oraz z brązu cynowo-fosforowego. Gatunki mosiądzów: MO59, MO60, M063. Gatunki brązów: B476, B555, B663, B101 (10% Sn i 1% P).
Wałki odlewano w średnicach od 16 mm do 120 mm, tuleje od 35x6mm (ścianka) do 120x40mm (ścianka). Odlewy cięto według zamówień klienta, zwykle długość wynosiła 2m.
Proces technologiczny wygląda następująco:
W oknie pieca odlewniczego zabudowywano płytę grafitową pośrednią, w której były zespolone na sztywno krystalizatory. Następnie na każdy krystalizator nakładano miedzianą chłodnicę (przez komory której przepływała woda służąca do odbioru ciepła z odlewanego w krystalizatorze odlewu).
Następnie w ciągarce umieszczano drągi startowe a końcówki w krystalizatorach. Ustawiano na pulpicie sterowniczym parametry pracy ciągarki odpowiednie do wymaganej pracy. Parametry te zależały od wymiaru oraz od gatunku odlewanego metalu (mosiądz lub brąz). Gdy linia odlewnicza była przygotowana przewożono stopiony metal z pieca topielnego do odlewniczego.
Teraz następowała najtrudniejsza faza. Podczas wlewania metalu do pieca odlewniczego trzeba było dokładnie określić moment, gdy metal już wlał się do krystalizatora a jeszcze nie zastygł na tyle by można było kontynuować odlewanie. Odbywało się to na podstawie praktyki i doświadczenia operatora.
Odlew odbywał się poprzez wykonywanie przez tuleję lub wałek za pomocą ciągarki ruchu posuwistego oraz fazy postoju, podczas której następował moment krystalizacji metalu.
Krystalizatory wykonuję się z grafitu. Chłodnice wykonane są z miedzi. Krystalizator to produkt ,,jednorazowego użytku” a chłodnicę wykorzystuje się wielokrotnie.
Załoga miała się okazję zapoznać z odlewaniem wałków ciągłym-pionowym sposobem we wrocławskim Hutmenie, jednak technologia odlewu ciągłego-poziomego tulei ogromnie się różniła od tej widzianej w Hutmenie.
Doświadczenia zdobyte prze załogę i opanowanie technologii odlewu poziomego oraz zapotrzebowanie na takie wyroby zadecydowały o wybudowaniu w latach 1975-76 nowego wydziału w HMN, ,Szopienice”. Powstał Wydział Odlewnia Wałków i Tulei.
Piece zakupiono w niemieckiej firmie ,,RUSS”, linie odlewnicze to była licencja zakupiona w Szwajcarii a montaż wykonała firma ,,ZAMET” Strzybnica.
W hali o powierzchni 0,5 ha wybudowano 6 linii odlewniczych
Linia odlewnicza składała się z pieca odlewniczego, w którym zabudowywano krystalizatory, ciągarki z dwoma niezależnymi nitkami, dwóch pił (dla każdej nitki osobno) oraz dwóch stołów odbiorczych. Pulpit sterowniczy posiadał dwie kasety sterujące pozwalający na niezależną pracę każdej nitki. Posiadał również zegary pokazujące temperaturę odlewu oraz przepływomierze i zegary pokazujące temperaturę wody chłodzącej.
Ruch i postój ciągarki był dokonywany dzięki silnikowi krokowemu. Szybkość ruchu jak i długość postoju ciągarki regulowane były za pomocą kasety sterującej.
W środkowej części zbudowano 3 piece topielne, indukcyjne, kanałowe, chłodzone powietrzem.
Każdy piec topielny obsługiwał poprzez rynny przelewowe na przemian 2 piece odlewnicze (indukcyjne-kanałowe, chłodzone powietrzem). W razie potrzeby można było za pomocą kadzi przewożonej suwnicą przewieź stopiony metal z dowolnego pieca topielnego do dowolnego pieca odlewniczego.
Wybudowano też piec topielny indukcyjny-tyglowy chłodzony wodą. Pozwala on na wielokrotne topienie metalu oraz wygaszanie go po skończonym procesie. Jest to piec typu ,,PIT” 1000 o pojemności 1 tony.
Własne warsztaty wykonują krystalizatory grafitowe, końcówki startowe oraz przygotowują chłodnice miedziano-komorowe. Wykonują też wszystkie niezbędne remonty i naprawy linii technologicznych.
Linie odlewnicze różnią się od tych ze starego wydziału przede wszystkim możliwością niezależnego sterowania i odlewania każdej z dwóch nitek oraz ciągłą kontrolę temperatury wychodzącego z krystalizatora odlewu przez kamery spirometryczne firmy BRAUN. Pozwala to kontrolować przez operatora proces odlewu.
Szósta linia odlewnicza różni się od pozostałych pięciu tym, że posiadała jedną nitkę odlewniczą gdzie montowało się albo krystalizator do odlewu tulei i wałków o dużych parametrach (do 300mm średnicy) albo krystalizator do odlewu płaskownika do 300 mm szerokości. Ciągarka, piła oraz stół odbiorczy również przystosowane były do dużych gabarytów.
Trzecia część hali znajdująca się za linią pieców topielnych podzielona została na boksy, w których magazynuje się wsad w postaci materiałów kawałkowych oraz złomu i wiór. Transport wsadu z boksów na piece topielne odbywa się suwnicą Q 5t.
Projektowana zdolność produkcyjna odlewni to 5000 t wyrobów rocznie, choć na przełomie lat 70-tych i 80-tych osiągnięto produkcję roczną rzędu 8500 – 9000t / rocznie.
Produkuje się tuleje i wałki z następujących stopów:
- brązy – B555, B476, B663, B1010, B102, B101
- mosiądze – M057, M058, M059, M060, M063.
W 2001 roku odlewnię wydzielono ze struktur HMN,,Szopienice” i funkcjonuje ona jako samodzielna firma o nazwie Odlewnia Wałki i Tuleje Spółka z.o.o. Rozszerzono produkcję o stopy i anody cynkowe.
Od 2002 roku zmieniono nazwę na Odlewnia Metali ,,Szopienice” Spółka z.o.o. Od 2004 roku firma wchodzi w skład grupy kapitałowej ZŁOMREX.
Aktualnie rozszerza się ilość odlewanych i oferowanych profili. Projektowana jest rozbudowa odlewni. Jest to największa w Polsce odlewnia wałków i tulei z brązu i mosiądzu produkująca wyroby metodą ciągłego odlewu, posiada również patent na swój nowy wyrób.
Historia tej firmy to przykład jak przy dobrym zarządzaniu można rozwijać produkcję, mimo iż kiedyś w HMN ,,Szopienice” chciano ją zlikwidować z przyczyn ,,ekonomicznych”.
Adrian Juraszczyk